लक्ष्मणशास्त्री जोशी (जानेवारी २७, १९०१ - मे २७, १९९४) हे महाराष्ट्रातील एक थोर विचारवंत, संस्कृत पंडित, लेखक, कोशकार आणि सामाजिक शास्त्रांचे अभ्यासक-संशोधक होते. त्यांचा जन्म खानदेशातील पिंपळनेर येथे झाला.
शिक्षण आणि युवावस्था:
वयाच्या १४ व्या वर्षी वाई येथील प्राज्ञ पाठशाळेत शिक्षण सुरू. स्वामी केवलानंद सरस्वती (नारायणशास्त्री मराठे) यांचे मार्गदर्शन.
१९१८ मध्ये न्यायशास्त्राच्या अभ्यासासाठी वाराणसीला प्रयाण. राजेश्वरशास्त्री द्रविड आणि वामाचरण भट्टाचार्य यांच्या मार्गदर्शनाखाली न्यायशास्त्राचे अध्ययन.
१९२२ मध्ये कलकत्ता येथील शासकीय संस्कृत महाविद्यालयातून ‘तर्कतीर्थ’ पदवी प्राप्त.
१९१७ मध्ये विनोबा भावे यांच्याकडून इंग्रजीचे प्राथमिक शिक्षण आणि स्वतःच्या प्रयत्नांनी इंग्रजी व पाश्चात्त्य विद्यांचा अभ्यास.
सामाजिक आणि राजकीय कार्य:
१९३० पासून धर्मसुधारणा आंदोलनात सहभाग.
महात्मा गांधींच्या नेतृत्वाखाली स्वातंत्र्य लढ्यात सक्रिय सहभाग आणि १९३० व १९३२ मध्ये कारावास.
१९३६ मध्ये मानवेंद्रनाथ रॉय यांच्या नवमानववादाचा प्रभाव आणि ‘भारतीय प्रबोधनाचे प्रसादचिन्ह’ म्हणून गौरव.
भारतीय राज्यघटनेच्या संस्कृत भाषांतर समितीचे सदस्य.
शैक्षणिक आणि साहित्यिक कार्य:
प्राज्ञ पाठशाळेत अध्यापन आणि धर्मकोश प्रकल्पाचे संपादन.
मराठी विश्वकोशाचे प्रमुख संपादक म्हणून महत्त्वपूर्ण योगदान. २० खंडांच्या या प्रकल्पात तंत्रज्ञान, विज्ञान आणि मानव्यविद्यांना समान महत्त्व. नवीन परिभाषा आणि संज्ञांची निर्मिती.
‘शुद्धिसर्वस्वम्’ (१९३४), ‘आनंदमीमांसा’ (१९३८), ‘हिंदुधर्माची समीक्षा’ (१९४१), ‘जडवाद’ (१९४१), ‘ज्योतिनिबंध’ (१९४७), ‘वैदिक संस्कृतीचा विकास’ (१९५१), ‘आधुनिक मराठी साहित्याची समीक्षा व रससिद्धान्त, जोतिचरित्र’ (१९७३) यांसारख्या ग्रंथांचे लेखन.
साहित्य अकादमीसाठी राजवाडे लेखसंग्रह (१९५८) व लो. टिळक लेखसंग्रह यांचे संपादन.
पुरस्कार आणि सन्मान:
साहित्य अकादमी पुरस्कार (१९५५)
राष्ट्रीय संस्कृत पंडित (१९७३)
पद्मभूषण (१९७६)
पद्मविभूषण (१९९२)
एशियाटिक सोसायटीची गौरववृत्ती (१९९१)
फाय फाउंडेशनचा ‘राष्ट्रभूषण’ पुरस्कार
मध्य प्रदेश संस्कृत अकादमीकडून गौरव (१९९२)
१९५४ मध्ये दिल्ली येथील मराठी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्षपद
लक्ष्मणशास्त्री जोशी यांचे कार्य विविध क्षेत्रांमध्ये पसरलेले होते. ते एक विद्वान, समाजसुधारक, लेखक आणि संपादक म्हणून ओळखले जातात. मराठी विश्वकोशाच्या निर्मितीमध्ये त्यांचे योगदान अत्यंत महत्त्वाचे आहे. ९३ व्या वर्षी महाबळेश्वर येथे त्यांचे निधन झाले.
0 comments:
Post a Comment